Instytut Systemów Elektronicznych – Działalność dydaktyczna

Program kursu specjalistycznego nr 196 (kod 8000027, poz. 196)

Organizator

Wydział Elektroniki WAT
Instytut Systemów Elektronicznych

Cel

Przygotowanie oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej do realizacji zadań na stanowiskach metrologów i kierowników wojskowych laboratoriów metrologicznych

Dla kogo przeznaczony?

Kurs przeznaczony jest dla oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej zajmujących lub przewidzianych do objęcia stanowisk metrologów i kierowników w wojskowych laboratoriach metrologicznych

Czas trwania i sposób realizacji kursu

• czas trwania 5 dni,
• termin realizacji zgodnie z decyzją DKiSzW,
• zajęcia odbywać się będą pięć dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) po 8 godzin dziennie,
• zajęcia prowadzone w formie wykładów,
• zaliczenie kursu następuje na podstawie wyników egzaminu końcowego.

Plan kursu

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba godzin	Forma zaliczenia
1	Struktura, organizacja i zadania metrologii wojskowej	4	zaliczenie
2	Podstawy prawne metrologii wojskowej	2	zaliczenie
3	Wytyczne Dyrektora WCM MON do działalności upoważnionych laboratoriów metrologicznych MON	2	zaliczenie
4	Podstawowe pojęcia metrologiczne. Pomiary. Zapewnienie jednolitości miar i wymaganej dokładności pomiarów	6	zaliczenie
5	Działalność metrologa/kierownika wojskowego laboratorium metrologicznego w strukturach metrologii wojskowej	22	zaliczenie
6	System zarządzania wojskowych laboratoriów metrologicznych	2	zaliczenie
7	Egzamin końcowy	2	egzamin pisemny
	Razem	40

Programy nauczania przedmiotów

1. Struktura, organizacja i zadania metrologii wojskowej

Krajowy system miar; miejsce i rola wojskowych laboratoriów metrologicznych w krajowym systemie miarowym, obecna struktura i organizacja metrologii w resorcie Obrony Narodowej, instytucje prowadzące działalność metrologiczną w MON, podstawowe zadania instytucji metrologicznych MON, system zabezpieczenia metrologicznego UiSW.

2. Podstawy prawne metrologii wojskowej

• Ustawa „Prawo o miarach” z dnia 11 maja 2001 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441);
• Ustawa „O systemie oceny zgodności” z dnia 30 sierpnia 2002 r. (Dz. U. Nr 166, poz. 1360) obowiązująca od 1 stycznia 2003 r.
• Ustawa z dnia 4 września 1997 r. „O działach administracji rządowej” (Dz. U. Nr 141, poz. 943).
• Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 15 lutego 2005 r. w sprawie jednolitości miar i dokładności pomiarów związanych z obronnością bezpieczeństwem państwa (Dz. U. Nr 37, poz. 328) wydane w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej i Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji

Wynikowe rozwiązanie powyższych ustaw.

• Wytyczne Dyrektora WCM MON do działalności upoważnionych laboratoriów metrologicznych MON
• Wymagania i zasady funkcjonowania upoważnionych wojskowych laboratoriów metrologicznych wg Decyzji nr 15/WCM/1, 15/WCM/2, 15/WCM/3 z dnia 13 października 2006 r.

4. Podstawowe pojęcia metrologiczne. Pomiary. Zapewnienie jednolitości miar i wymaganej dokładności pomiarów

Pojęcia i terminy podstawowe z zakresu metrologii ogólnej. Błąd pomiaru: błąd przypadkowy, błąd systematyczny; klasa przyrządu pomiarowego; warunki odniesienia; błędy dodatkowe; etalony i wzorce jednostek miar, kalibracja sprawdzanie przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa, system zapewnienia jednolitości miar i wymaganej dokładności pomiarów w resorcie Obrony Narodowej.

5. Działalność metrologa/kierownika wojskowego laboratorium metrologicznego w strukturach metrologii wojskowej

Podstawowe zadania i obowiązki metrologa JW./kierownika wojskowego laboratorium metrologicznego, zasady zapewnienia spójności pomiarowej w systemie zabezpieczenia metrologicznego UiSW, kalibracja, sprawdzanie i legalizacja przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności państwa, nadzór nad przyrządami i wyposażeniem pomiarowym, wspomaganie procesu nadzorowania przy wykorzystaniu oprogramowania LogisNet_OG, dokumentacja ewidencyjna i sprawozdawczość w działalności metrologa/kierownika wojskowego laboratorium metrologicznego.

6. System zarządzania jakością

„Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących” PN-EN ISO/IEC 17025:2005. - obowiązki kierownictwa laboratorium; dokumentacja; obieg dokumentów; procedury metrologiczne i organizacyjne (wzorcowania przyrządów pomiarowych, sporządzania sprawozdań, auditów wewnętrznych i przeglądów zarządzania, zakupu i wprowadzania do eksploatacji sprzętu).

Program kursu specjalistycznego nr 197 (kod 8000028, poz. 197)

Organizator

Wydział Elektroniki WAT
Instytut Systemów Elektronicznych

Cel

Przygotowanie oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej do realizacji zadań na stanowiskach metrologów i kierowników wojskowych laboratoriów metrologicznych

Dla kogo przeznaczony?

Kurs przeznaczony jest dla oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej zajmujących lub przewidzianych do objęcia stanowisk metrologów i kierowników w wojskowych laboratoriach metrologicznych

Czas trwania i sposób realizacji kursu

• czas trwania 5 dni,
• termin realizacji zgodnie z decyzją DKiSzW,
• zajęcia odbywać się będą pięć dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) po 8 godzin dziennie,
• zajęcia prowadzone w formie wykładów,
• zaliczenie kursu następuje na podstawie wyników egzaminu końcowego.

Plan kursu

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba godzin	Forma zaliczenia
1	Podstawowe pojęcia metrologii, układy jednostek miar	8	zaliczenie
2	Zadania i organizacja metrologii wojskowej	2	zaliczenie
3	Pomiary i metody pomiarowe	8	zaliczenie
4	Wynik pomiaru. Dokładność pomiarów i przykłady obliczania niepewności pomiarowej	10	zaliczenie
5	Realizacja pomiarów wybranych wielkości fizycznych	10	zaliczenie
6	Egzamin końcowy	2	egzamin pisemny
	Razem	40

Programy nauczania przedmiotów

1. Podstawowe pojęcia metrologii, układy jednostek miar

Wielkość mierzalna; jednostka miary; spójny układ jednostek miar SI; wartość wielkości i skala wielkości; pomiar i wynik pomiaru; dokładność; powtarzalność i odtwarzalność wyników pomiarów; niepewność pomiaru; błąd przypadkowy i systematyczny; przyrządy pomiarowe; przetworniki pomiarowe; charakterystyki przyrządów pomiarowych; warunki normalne użytkowania; klasa dokładności; wzorce jednostek miar, etalony i wzorce jednostek miar, kalibracja i sprawdzanie przyrządów pomiarowych przeznaczonych na cele obronności.

2. Zadania i organizacja metrologii wojskowej

Krajowy system pomiarowy; miejsce i rola wojskowych laboratoriów metrologicznych w krajowym systemie pomiarowym, obecna organizacja metrologii w resorcie Obrony Narodowej, podstawowe zadania organów wykonawczych i ich rejony odpowiedzialności.

3. Pomiary i metody pomiarowe

Proces pomiarowy; układy pomiarowe; pojęcie metody pomiarowej i klasyfikacja metod; metody bezpośrednie, pośrednie i złożone; metody porównawcze (odchyłowa, różnicowa, metody zerowe, metody podstawieniowe i przestawieniowe); metody przetwarzania analogowo-cyfrowego.

4. Wynik pomiaru. Dokładność pomiarów i przykłady obliczania niepewności

Wynik pomiaru; obróbka matematyczna surowych wyników pomiaru. Klasyfikacja błędów pomiarów; błędy systematyczne; błędy przypadkowe; klasa przyrządu pomiarowego, szacowanie niedokładności pomiarów pośrednich; ujednolicony system wyrażania niepewności; niepewność standardowa oraz niepewność złożona; niepewności typu A oraz typu B; niepewność rozszerzona.

5. Realizacja pomiarów wybranych wielkości fizycznych

Zadanie pomiarowe. Ustalenie metody pomiaru i dobór przyrządów i wyposażenia pomiarowego do realizacji określonego zadania. Wielkość mierzona i wielkości wpływające. Ekspozycja przyrządów pomiarowych. Pomiar i obróbka wyników pomiarowych (z uwzględnieniem charakterystyk metrologicznych przyrządów pomiarowych). Praktyczna realizacja pomiarów wybranych wielkości fizycznych.

Program kursu specjalistycznego nr 198 (kod 8000029, poz. 198)

Organizator

Wydział Elektroniki WAT
Instytut Systemów Elektronicznych

Cel

Nabycie i uzupełnienie wiedzy specjalistycznej w zakresie szacowania niepewności pomiarów

Dla kogo przeznaczony?

Kurs przeznaczony jest dla oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej zajmujących lub przewidzianych do objęcia stanowisk metrologów i kierowników w wojskowych laboratoriach metrologicznych

Czas trwania i sposób realizacji kursu

• czas trwania 5 dni,
• termin realizacji zgodnie z decyzją DKiSzW,
• zajęcia odbywać się będą pięć dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) po 8 godzin dziennie,
• zajęcia prowadzone w formie wykładów,
• zaliczenie kursu następuje na podstawie wyników egzaminu końcowego.

Plan kursu

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba godzin	Forma zaliczenia
1	Podstawowe pojęcia rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej	8	zaliczenie
2	Wyrażanie niepewności pomiarów	4	zaliczenie
3	Niepewność pomiaru przy wzorcowaniu	10	zaliczenie
4	Praktyczne szacowanie niepewności pomiarów	16	zaliczenie
5	Egzamin końcowy	2	egzamin pisemny
	Razem	40

Programy nauczania przedmiotów

1. Podstawowe pojęcia rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej

Pojęcie zmiennej losowej i sposób jej opisu; rozkłady zmiennej losowej skokowej i ciągłej; podstawowe parametry rozkładów zmiennej losowej - wartość oczekiwana i wariancja; rozkład normalny zmiennej losowej; rozkład t Studenta; estymacja wartości średniej i wariancji; estymacja przedziałowa; testy statystyczne; weryfikacja hipotezy statystycznej.

2. Wyrażanie niepewności pomiarów

Podstawowe pojęcia i definicje teorii niepewności. Model pomiaru. Prawo propagacji wariancji. Wyznaczanie niepewności standardowej: metoda typu A, metoda typu B. Określanie złożonej niepewności standardowej. Formułowanie budżetu niepewności. Szacowanie niepewności rozszerzonej: metoda standardowa, formuła Welcha-Satterthwaite’a, metoda składowej/składowych dominujących. Procedura obliczania niepewności. Sposoby podawania wyniku pomiaru. Wyznaczanie niepewności za pomocą oprogramowania Assistant 2.0.

3. Niepewność pomiaru przy wzorcowaniu

Określenie zależności między wielkością mierzoną (wyjściową) a wielkościami wejściowymi, określenie i uwzględnienie istotnych poprawek, w analizie niepewności wymienienie wszystkich źródeł niepewności, obliczenie niepewności standardowej, dobór współczynnika rozszerzenia i obliczenie niepewności rozszerzonej, podanie wyniku pomiaru oraz jego niepewności.

4. Praktyczne szacowanie niepewności pomiarów

Ogólny opis problemu pomiarowego, model matematyczny pomiaru wraz z wykazem użytych symboli wielkości, szczegółowa lista danych wejściowych wraz z krótkim opisem sposobu ich oszacowania, zbiór obserwacji wraz z oceną ich parametrów statystycznych, budżet niepewności w formie tabeli, niepewność rozszerzona pomiaru, podanie pełnego wyniku pomiaru.

Program kursu specjalistycznego nr 199 (kod 8000030, poz. 199)

Organizator

Wydział Elektroniki WAT
Instytut Systemów Elektronicznych

Cel

Nabycie i uzupełnienie wiedzy specjalistycznej w zakresie budowy i utrzymania systemu zarządzania w laboratoriach wzorcujących i ich akredytacji

Dla kogo przeznaczony?

Kurs przeznaczony jest dla oficerów, podoficerów, specjalistów i techników resortu Obrony Narodowej zajmujących lub przewidzianych do objęcia stanowisk metrologów i kierowników w wojskowych laboratoriach metrologicznych

Czas trwania i sposób realizacji kursu

• czas trwania 5 dni,
• termin realizacji zgodnie z decyzją DKiSzW,
• zajęcia odbywać się będą pięć dni w tygodniu (od poniedziałku do piątku) po 8 godzin dziennie,
• zajęcia prowadzone w formie wykładów,
• zaliczenie kursu następuje na podstawie wyników egzaminu końcowego.

Plan kursu

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba godzin	Forma zaliczenia
1	System zarządzania jakością. Podstawowe pojęcia	4	zaliczenie
2	Budowa i wdrażanie systemu zarządzania w laboratorium wzorcującym	4	zaliczenie
3	Dokumentacja systemu zarządzania	4	zaliczenie
4	Organizacja i zarządzanie laboratorium. Kompetencje techniczne laboratorium	13	zaliczenie
5	Audyty wewnętrzne	6
6	Akredytacja laboratorium wzorcującego	1
7	Wytyczne Dyrektora WCM MON do działalności upoważnionych laboratoriów metrologicznych MON	8	egzamin pisemny
	Razem	40

Programy nauczania przedmiotów

1. System zarządzania jakością. Podstawowe pojęcia

Przegląd koncepcji zarządzania jakością: Kontrola techniczna; Kontrola jakości; Sterowanie jakością; Zarządzanie jakością; Zarządzanie przez jakość.

Istota i ogólny model zarządzania jakością: Zarządzanie jakością; System zarządzania jakością. Terminologia-komentarz: Jakość; Pętla jakości; Polityka jakości; Zarządzanie jakością; Zapewnienie jakości; Sterowanie jakością. Model zarządzania jakością w ujęciu rodziny norm ISO 9000. Dokumentowanie systemu zarządzania jakością. Ocena i certyfikacja systemu zarządzania jakością. Instrumenty zarządzania jakością: Podział i charakterystyka instrumentów zarządzania jakością. Narzędzia zarządzania jakością: Tradycyjne narzędzia zarządzania jakością; Nowe narzędzia zarządzania jakością. Koszty jakości. Wyrafinowane systemy zarządzania jakością.

2. Budowa i wdrażanie systemu zarządzania w laboratorium wzorcującym

„Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących” PN-EN ISO/IEC 17025:2005. - obowiązki kierownictwa laboratorium; dokumentacja; obieg dokumentów; procedury metrologiczne i organizacyjne, księga jakości (procedury oraz struktura dokumentacyjna systemu jakości, rola i odpowiedzialność kierownictwa), procedury, instrukcje, specyfikacje - zrozumiane i wdrożone przez personel; plan jakości i jego aktualizacja; audity wewnętrzne. Elementy systemu zarządzania w działalności laboratorium wzorcującego.

3. Dokumentacja systemu jakości

Dokumentacja systemu zarządzania jakością - cel i przeznaczenie, struktura; postępowanie przy tworzeniu dokumentacji; systemy informatyczne wspomagające prowadzenie dokumentacji systemu jakości; księga jakości; procedury; instrukcje; inne dokumenty systemowe; organizacja prac przy tworzeniu dokumentacji systemu.

4. Organizacja i zarządzanie laboratorium. Kompetencje techniczne laboratorium

Personel kierowniczy laboratorium. Personel funkcyjny systemu zarządzania. Najwyższe kierownictwo laboratorium. Polityka jakości i deklaracja Najwyższego kierownictwa, przeglądy zarządzania. Zakresy odpowiedzialności, obowiązków i uprawnień. Obsługa klienta, skargi. Doskonalenie, działania korygujące i zapobiegawcze. Postępowanie z pracami niezgodnymi z wymaganiami. Kwalifikacje i doświadczenie personelu; warunki środowiskowe i lokalowe; właściwe metody pobierania próbek i badań; określenie niepewności pomiarowej; wyposażenie pomiarowe; zapewnienie spójności pomiarowej.

5. Audyty wewnętrzne

Podstawowe definicje dotyczące procesu auditu; etapy procesu auditu wewnętrznego; tworzenie harmonogramu auditu, planu auditu i raportu z auditu.

6. Akredytacja laboratorium wzorcującego

Charakterystyka systemu akredytacji i oceny laboratoriów wzorcujących. Organizacje akredytujące. Procesy akredytacji i oceny w nadzorze laboratoriów wzorcujących. Zasady uznawania kompetencji laboratoriów wzorcujących.

7. Wytyczne Dyrektora WCM MON do działalności upoważnionych laboratoriów kalibracyjnych MON

System oceny i upoważnień wojskowych laboratoriów metrologicznych. Uwarunkowania formalno-prawne. Decyzje nr 15/WCM/1, 15/WCM/2, 15/WCM/3 dyrektora Wojskowego Centrum Metrologii MON z dnia 13 października 2006 r.

Metrologia ogólna i szacowanie niepewności pomiaru (kod 8103039)

Organizator

Wydział Elektroniki WAT
Instytut Systemów Elektronicznych

Cel

Pogłębienie i utrwalenie wiedzy specjalistycznej w obszarze zabezpieczenia metrologicznego sprzętu wojskowego, spójności pomiarowej, systemów pomiarowych oraz szacowania niepewności pomiarów, a także przygotowanie żołnierzy zawodowych do pracy w strukturach metrologii w resorcie obrony narodowej.

Dla kogo przeznaczony?

Kurs przeznaczony jest dla żołnierzy zawodowych planowanych do objęcia stanowisk kierowniczych i wykonawczych w strukturach metrologii w resorcie obrony narodowej.

Czas trwania i sposób realizacji kursu

• czas trwania: 3 tygodnie,
• termin realizacji zgodnie z decyzją DKiSzW,
• zajęcia odbywają się od poniedziałku do piątku po 8 godzin dziennie, ostatni dzień kursu przeznaczony jest na egzaminy końcowe,
• zajęcia prowadzone są w formie wykładów, ćwiczeń audytoryjnych i zajęć laboratoryjnych,
• zaliczenie kursu następuje na podstawie zaliczeń wszystkich przedmiotów ujętych w planie kursu oraz wyniku egzaminu końcowego.

Plan kursu

Lp.	Wyszczególnienie	Liczba godzin	Forma zaliczenia
1	Podstawowe pojęcia metrologii	16	zaliczenie
2	Pomiary i metody pomiarowe	24	zaliczenie
3	Technika pomiarów precyzyjnych	12	zaliczenie
4	Zadania i zarządzanie w metrologii wojskowej	2	zaliczenie
5	Podstawy matematyczne analizy wyników eksperymentu	20	zaliczenie
6	Zabezpieczenie metrologiczne	6	zaliczenie
7	Podstawy szacowania niepewności pomiarów	24	zaliczenie
8	System zarządzania w laboratoriach metrologicznych	6	zaliczenie
9	Egzamin końcowy		egzamin
	Razem	110

Programy nauczania przedmiotów

1. Podstawowe pojęcia metrologii

• • • METROLOGIA I JEJ OBSZARY DZIAŁALNOŚCI. Podstawowe definicje, zapewnienie jednolitości miar i dokładności pomiarów, wzorcowanie i sprawdzenia okresowe.
    • WIELKOŚCI I JEDNOSTKI MIAR. Wielkość mierzalna, układ wielkości, wielkości podstawowe i pochodne, międzynarodowy układ jednostek miar SI, pomiar.
    • PRZYRZĄDY POMIAROWE. Podział ze względu na funkcje, kontrolne i użytkowe, z odczytem analogowym i elektronicznym, wzorce miary, materiały odniesienia, przetworniki pomiarowe.
    • CHARAKTERYSTYKI PRZYRZĄDÓW POMIAROWYCH. Wskazanie, przedział pomiarowy, warunki użytkowania, klasa dokładności, błąd w punkcie kontrolnym, krzywa wzorcowania.
    • WZORCE JEDNOSTEK MIAR. Definicja wzorca, hierarchia wzorców, kalibrator, własności metrologiczne, wzorce wielkości elektrycznych i czasu.

2. Pomiary i metody pomiarowe

• • • POMIAR NAPIĘĆ. Pomiar i jego wynik. Przegląd metod pomiarowych. Woltomierze analogowe i cyfrowe: budowa i pomiary różnych wartości napięcia stałego. Dokładność pomiaru. Pomiary różnych wartości napięcia przemiennego. Wpływ kształtu mierzonych napięć na dokładność pomiaru.
    • METODY POMIARU IMPEDANCJI I IMMITANCJI. Pomiary parametrów dwójników biernych metodami: wychyłową, zerową oraz rezonansową. Metody cyfrowe pomiaru parametrów skupionych obwodów elektrycznych.
    • POMIARY CZASU, CZĘSTOTLIWOŚCI I FAZY. Cyfrowy pomiar przedziału czasu i okresu. Klasyfikacja metod pomiaru częstotliwości. Pomiar częstotliwości i stosunku częstotliwości. Sposoby rozszerzania zakresów pomiarowych częstościomierzy. Pomiary przesunięcia fazowego. Analiza dokładności pomiaru.
    • POMIARY ZNIEKSZTAŁCEŃ NIELINIOWYCH. Definicje i pomiary zniekształceń nieliniowych. Analiza widmowa sygnałów.

3. Technika pomiarów precyzyjnych

• • • WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ TECHNIKI POMIARÓW PRECYZYJNYCH. Zasady realizacji i zaliczania przedmiotu. Granice mierzalności, przyczyny występowania granic mierzalności, granice mierzalności określone przez teorię informacji.
    • PRECYZYJNE POMIARY STAŁOPRĄDOWE. Aparatura pomiarowa: kompensatory napięcia stałego, multimetry i elektrometry cyfrowe, nanowoltomierze i pikoamperomierze, precyzyjne źródła napięcia i prądu stałego.
    • PRECYZYJNE POMIARY REZYSTANCJI. Pomiary małych i dużych wartości rezystancji. Oprzyrządowanie stosowane przy precyzyjnych pomiarach rezystancji: transfery oporowe, złącza czterokońcówkowe.
    • PRECYZYJNE POMIARY PARAMETRÓW CZASOWYCH I CZĘSTOTLIWOŚCIOWYCH SYGNAŁÓW ELEKTRYCZNYCH. Precyzyjne źródła częstotliwości i czasu: syntetyzery częstotliwości, generatory cyfrowe. Metody porównania wzorcowych skal czasu i częstotliwości: częstościomierz –czasomierz cyfrowy, metoda komparacyjna i fazowa pomiaru częstotliwości.

4. Zadania i zarządzanie w metrologii wojskowej

• • • ZADANIA METROLOGII WOJSKOWEJ. Podstawy prawne działalności metrologicznej w RON. Struktura organizacyjna metrologii wojskowej. Laboratoria metrologiczne. Ruchome laboratoria metrologiczne. Zadania metrologii wojskowej.
    • ZARZĄDZANIE W METROLOGII WOJSKOWEJ. Procesy udzielania i nadzoru nad upoważnionymi laboratoriami metrologicznymi. Nadzory zabezpieczenia metrologicznego. Perspektywy i kierunki rozwoju.

5. Podstawy matematyczne analizy wyników eksperymentu

• • • OPIS MATEMATYCZNY WYNIKÓW EKSPERYMENTU LOSOWEGO. Wykorzystanie formalizmu rachunku prawdopodobieństwa w metrologii teoretycznej. Parametry rozkładu wyników. Wybrane rozkłady wykorzystywane w metrologii teoretycznej.
    • WYZNACZANIE WARTOŚCI OCZEKIWANEJ ROZRZUTU WYNIKÓW. Podstawowe pojęcia teorii estymacji. Oszacowanie punktowe wartości oczekiwanej i wariancji na podstawie wyników eksperymentu.
    • PODSTAWY MATEMATYCZNE WYRAŻANIA NIEDOKŁADNOŚCI POMIARU. Twierdzenia o rozkładach wykorzystywane w analizie wyników eksperymentu. Estymacja przedziałowa.
    • BADANIE KORELACJI. Pojęcie kowariancji. Nierówność Schwarza. Współczynniki korelacji liniowej Pearsona.
    • WYKORZYSTANIE KOMPUTERA DO ANALIZY WYNIKÓW EKSPERYMENTU. Wprowadzenie do środowiska programistycznego. Nauka pisania prostego programu.
    • WYBRANE ASPEKTY PRAKTYCZNE ANALIZY WYNIKÓW EKSPERYMENTU. Zasady podawania wyników eksperymentów. Porównywanie wyników. Kryterium 3-sigma. Odrzucanie danych odstających. Łączenie wyników pomiarów o różnej dokładności.
    • ROZKŁADY WYNIKÓW EKSPERYMENTU. Wykorzystanie komputera do empirycznego wyznaczanie funkcji gęstości prawdopodobieństwa.
    • ANALIZA STATYSTYCZNA WYNIKÓW WIELOKROTNYCH POMIARÓW. Wykorzystanie komputera do obliczeń odchylenia standardowego i odchylenie standardowego średniej. Badanie zależności rozrzutu średniej od liczebności pomiarów. Wyznaczanie przedziału ufności przy pomocy komputera.
    • PORÓWNYWANIE WYNIKÓW EKSPERYMENTÓW. Wykorzystanie komputera do obliczeń w procesie porównywania wyników eksperymentów.
    • ILOŚCIOWE ZNACZENIE WSPÓŁCZYNNIKA KORELACJI. Wykorzystanie komputera do wyznaczania wykresów rozproszeń. Weryfikacja hipotez o istnieniu korelacji pomiędzy różnymi wynikami eksperymentów.

6. Zabezpieczenie metrologiczne

• • • WIADOMOŚCI PODSTAWOWE. Metrologia w wojsku, jako element zabezpieczenia logistycznego wojsk. Znaczenie pojęć: zabezpieczenie metrologiczne, działalność metrologiczna, usługa metrologiczna. Struktura metrologii w resorcie obrony narodowej.
    • NADZÓR ZABEZPIECZENIA METROLOGICZNEGO. Zasady nadzoru metrologicznego. Dokładność pomiarów. Dokładność pomiarów a skuteczność i efektywność użycia uzbrojenia i sprzętu wojskowego.
    • KONTROLA METROLOGICZNA. Formy usług metrologicznych. Potwierdzanie statusu kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych. Naprawa przyrządów pomiarowych. Zasady dostarczania do i odbioru po kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych.

7. Podstawy szacowania niepewności pomiarów

• • • WPROWADZENIE DO TEORII BŁĘDU. Podstawowe pojęcia i definicje. Przedziałowa interpretacja niedokładności pomiaru: błąd prawdziwy, błąd graniczny, przedział niepewności wyniku pomiaru, przedział niepewności błędu pomiaru. Modele niedokładności pomiaru. Prawidłowy zapis wyniku pomiaru. Klasyfikacja błędów pomiarów.
    • BŁĄD GRANICZNY POMIARU. Model deterministyczny i losowy niedokładności pomiaru bezpośredniego oraz pośredniego. Wybrane metody obliczania błędu granicznego pomiaru (prawo propagacji błędów prawdziwych, prawo propagacji wariancji, metoda najgorszego rozłożenia, metoda powtarzania błędów systematycznych)
    • WPROWADZENIE DO TEORII NIEPEWNOŚCI. Podstawowe pojęcia i definicje. Model pomiaru, prawo propagacji niepewności. Relacje miedzy teorią niepewności a teorią błędu. Obliczanie niepewności standardowych metodą typu A i typu B.
    • NIEPEWNOŚĆ WG. PRZEWODNIKA. Złożona niepewność standardowa dla nieskorelowanych i skorelowanych wielkości wejściowych. Formułowanie budżetu niepewności. Wyznaczanie niepewności rozszerzonej: metoda standardowa, formuła Welcha-Satterthwaite’a, metoda składowej / składowych dominujących. Reguły podawania wyniku pomiaru.
    • NIEPEWNOŚĆ WG. SUPLEMENTU. Metoda Monte Carlo - zasada propagacji rozkładów. Rozkład prawdopodobieństwa wielkości wyjściowej i jego parametry. Wynik pomiaru: estymata wartości oczekiwanej wielkości wyjściowej, złożona niepewność standardowa, przedział i prawdopodobieństwo rozszerzenia.
    • BUDŻET NIEPEWNOŚCI I NIEPEWNOŚĆ ROZSZERZONA. Formułowanie równania pomiaru, wyznaczanie niepewności standardowych metodą typu A i typu B. Opracowywanie budżetu niepewności. Wyznaczanie złożonej niepewność standardowej. Określenie współczynnika rozszerzenia i niepewności rozszerzonej.
    • WYZNACZANIE NIEPEWNOŚĆ ZA POMOCĄ PROGRAMU ASSISTANT 2.0. Procedura obliczania niepewności. Podawanie wyniku pomiaru. Przeznaczenie, możliwości i właściwości pakietu oprogramowania Assistant 2. Podstawy obsługi programu.
    • PRZEDZIAŁ I PRAWDOPODOBIEŃSTWO ROZSZERZENIA. Opracowywanie eksperymentu symulacyjnego Monte Carlo. Określanie dyskretnej funkcji gęstości prawdopodobieństwa wielkości wyjściowej, wyznaczanie estymaty wartości oczekiwanej i odchylenia standardowego wielkości wyjściowej. Sporządzanie aproksymaty funkcji odwrotnej dystrybuanty rozkładu wielkości wyjściowej i określenie przedziału rozszerzenia dla założonego prawdopodobieństwa rozszerzenia.

8. System zarządzania w laboratoriach metrologicznych

• • • PODSTAWOWE WIADOMOŚCI O SYSTEMIE ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ. Doktryna Jakości -TQM, normy ISO 9000; normy AQAP. Dokumentowanie Systemu Zarządzania Jakością. Księga Jakości, procedury badawcze i ogólne, audyty wewnętrzne i zewnętrzne. Podstawowe wiadomości o Systemie Zarządzania Jakością.
    • AKREDYTACJA LABORATORIUM WZORCUJĄCEGO. WYMAGANIA POLSKIEGO CENTRUM AKREDYTACJI. Opis systemu akredytacji. Prawa i obowiązki akredytowanego laboratorium wzorcującego.
    • WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE NORMY PN-EN ISO/IEC 17025: 2005. Postępowanie z wyposażeniem pomiarowym. Przegląd wymagań dokumentu DAB-04.